Tokohia kē nei ngā tāngata e whai ana, e ako ana i te reo Māori ka patua tonutia, ka whakatekotekotia anō e tēnei mea rongonui, e te whakamā? I ēnei rā, ko te nuinga o ngā pakeke e kōrero Māori ana, he reo rua Māori. I āta rangahaua tēnei āhuatanga e Vincent Olsen-Reeder (2017, wh.99) rāua ko Te Huia (2013, wh.198), ki tā rāua, ”Ko tēnei mea te whakamā he āhuatanga ka pā ki te tini me te mano o te reo rua Māori, o te hunga kōrero Māori, tae atu anō ki te hunga matatau”. Hei tautoko ake i tēnei, anei ngā kupu nā Olsen-Reeder (2017) i tīpakohia e ia i ngā rangahau a Selby (2006) rātou ko Christensen (2001), ko Te Huia (2013), arā, “Kotahi tonu pea te taniwha hiku roa e rere ai te mauri o te reo rua Māori, arā ia ko te whakamā1” Ko te kaupapa o te rangahau nei, ko te tirotiro ki te whakamā, arā, he aha te whakamā me ōna kanohi maha, he aha āna mahi aukati i te tipu pai o te reo Māori i roto i te
tangata, i te hāpori, i te ao hoki. Ka whakaarohia anō te pātai nei, me pēwhea tātou, ngā kōrero Māori, ngā tāngata e kaingākau ana ki te reo e whakamana anō ai, e manaaki anō ai i tēnei hunga hiakai, i a tātou anō kia patua rawatia tēnei tipua kia tukuna te reo kia tupu mārika? Ka whakatewhatewha i te kōrero kua tuhia kētia e pā ana ki tēnei mea te whakamā me ngā kōrero hei āwhina i te tangata ki te tūwhiti i te hopo i a ia e ako ana, e kōrero ana, e whakamahi ana rānei i te reo Māori. Hei tuapapa mō te kōrero e whai ake nei, me mōhio pea ki te tikanga i tīpakohia tēnei hei kaupapa rangahau. I tēnei wā tonu, he kaiako reo Māori ahau ki Te Ara Poutama, ki Te Wānanga Aronui o Tāmaki Makaurau. Waihoki, i ākona te reo Māori hei reo rua mōku. Kua kaha rangona te whakamā e au nōku e ako ana, nōku hoki e whakaako ana ā, ia rā, ia rā, rongo ai au i te whakamā o tēnā o tēnā e whai ana i tō tātou reo Māori. Koirā te take kua whiriwhiria tēnei hei kaupapa rangahau, kia mārama ake ai tātou ki te whakamā ka pā atu ki te tangata, me ētahi rongoā mō tēnei āhuatanga. Ko te wāhanga e whai ake nei he kōrero mō te ahunga o te kupu whakamā me tōna tikanga. Ka tirohia ngā kōrero mō te whakamā, ā, ka whārikihia te whakamahi o tēnā kupu i roto i tēnei rangahau. Ka rua, ka tātari i ngā wheako o tēnā o tēnā ki te whakamā i roto i tā rātou ako, i tā rātou kōrero i te reo. Mā reira whakahoropaki ake ai ngā taero i mua i te hunga pikoko. Ka toru, ka whārikihia ētahi whakaaro hei kaupare ake i ngā āhuatanga kikino kua kōrerotia. Ko te tumanako ia, ka whai māramatanga tātou kia whānui ake ai tō tātou mōhiotanga ki tēnei kaupapa e whakararu nei i te tipu o te reo Māori.
